W XVIII wieku przeważał w Europie gatunek opery, który można by nazwać operą koncertową, w przeciwieństwie do opery dramatycznej XVII wieku. O operze stanowiły odtąd arie da capo, popisowe numery operowe, w których wielcy śpiewacy mieli możność nie tylko zabłysnąć swoim pięknym głosem, ale i wzruszyć do głębi dzięki powtórzeniu starannie skomponowanej melodii. Z dwu rodzajów oper — opera seria i opera buffa — pierwszy rozwinął się dzięki takim twórcom włoskim, jak Alessandro Scarlatti, Leonardo Vinci czy Leonardo Leo. Do nich nawiązywali w Niemczech Jommelli i Hassę, w Anglii Haendel i Porpora.
Opera seria była pompatyczna, jej bohaterami były postacie, których wielkość traktowana była jako odpowiednik epoki dworsko-arystokratycznej. Tematy brano z historii i mitologii — w czym opera seria przypominała tragedie francuskie — a akcja związana była z osobą bohatera. Duety należały do rzadkości, ensemblowy i chóralny śpiew nie był tu wprowadzany, bo i na cóż, kiedy wszystko koncentrowało się wokół głównych postaci. Stąd cała akcja opery Wnętrze teatru w Wenecji (XVIII w.) seria opierała się na recy taty wach (recitativo secco i recitativo accompagnato) oraz na wspomnianych ariach, których forma ograniczała się do arii da capo i cavatin. Uwertura wprowadzała do dzieła, nie była z nim wszakże tematycznie związana. Treść opery była tak układana, by dać pole do popisu śpiewakom (przede wszystkim kastra-tom), którzy w tym czasie rządzili operą.
Najwybitniejszym librecistą włoskiej opery seria był Pietro Metastasio (Metastazjo, 1698—1782), mniejsze znaczenie miał Apostolo Zeno (1668—1750). Tematy brał Metastasio głównie z historii antycznej, wzorując się na tragediach Racine’a i Corneille’a. Metastasio działał (podobnie jak Zeno) na dworze wiedeńskim. Jego bohaterowie byli mądrzy i namiętni (jak to sam ujął), w tekście cechy te były lekko tylko zaznaczone, w gruncie rzeczy chodziło tu o ich odpowiednik muzyczny. Trzeba przyznać, że nawet kilka wierszy libretta mogło stać się sugestywne dla kompozytora; twierdzono, że wiersze te aż się proszą o muzykę. Ważną rolę odgrywały w librettach Metastasia i jego kolegów po piórze intrygi. Akcja zatrzymuje się na ariach, które służą głównie zobrazowaniu afektu, stanu duszy bohaterów. Sam Metastasio napisał 57 librett, niektóre były podstawą oper wielu kompozytorów, zdarzało się, że do tego samego tekstu pisało operę wielu wybitnych twórców paru następnych pokoleń. Metastasio pisał też teksty oratoriów. Libreciści włoscy tworzyli swoje teksty wyjątkowo szybko, powierzchownie. A sami kompozytorzy? Tworzyli głównie arie, recytatywy zaś pisali za nich wyrobnicy, często ich uczniowie — były to zresztą mało ważne fragmenty opery. Arystokratyczni słuchacze rozmawiali podczas recytatywów, interesowali ich tylko śpiewacy i ich popisowe arie. Dla osiągnięcia łatwych sukcesów niektórzy kompozytorzy przenosili udane arie z opery do opery.
Leave a Reply