Rozwój opery przyczynił się niepomiernie do powstania nowych form muzyki kościelnej, form dramatyzowanych. Najważniejszą z nich jest oratorium, powstałe przypuszczalnie z form dialogowych (formę dramatyczną miały już kontemplacyjne laudi). Oratoria komponowali muzycy związani z kościołem czy katedrą, nie zaś z dworem. Zwracano się do szerokich rzesz odbiorców, stąd też miały one charakter jakby opery bez akcji scenicznej. Do rozwoju tej formy przyczynili się znacznie jezuici, którzy nie tylko zachęcali do pisania tego typu dzieł religijnych opartych na tekstach łacińskich, ale też wprowadzali je do innych krajów, co z uwagi na łaciński tekst i powszechnie znane religijne tematy nie było trudne. Dla bliższego poznania stylu oratoryjnego warto przeprowadzić porównanie między powstałymi w tym samym czasie i w tychże Włoszech operą i oratorium.
W operze dominuje zasada sceniczna, w oratorium zasada koncertująca; w operze osoby działają, w oratorium akcja jest opowiedziana; opera jest dramatyczna, oratorium — epickie. Polifonia dominuje w oratorium, nie w operze. Udział chórów w operze jest mały, w oratorium dużo wydatniejszy, ale na odwrót: w operze jest więcej samodzielnej muzyki instrumentalnej niż w oratorium. Do rozwoju oratorium przyczynili się: Alessandro Scarlatti, Legrenzi, Schùtz, Haen-del, a także uczeń Carissimiego — Marc-Antoine Charpentier. Forma oratorium przetrwała do naszych czasów, przybierając charakter świecki (datuje się to bodaj od Haydna, który napisał dwa świeckie oratoria z niemieckim tekstem — Stworzenie świata i Pory roku). Wybitnym twórcą form oratoryjnych już w naszej epoce był Arthur Honegger.
