Okres wielkiej syntezy nowo odkrytej homofonii z odnowioną i niejako zaktualizowaną polifonią określany jest mianem późnego baroku. Kompozytorzy, którzy tu przynależą (Corelli, J. S. Bach), nadają temu okresowi znaczenie wyjątkowe: jest on epoką konsolidacji i (nawet) schematyzacji określonych gatunków formalnych. Szczególnie jasno uwidacznia się to w twórczości Bacha, wielkiego mistrza owej syntezy. Poszczególne formy stają się formami absolutnymi, bodaj po raz pierwszy w dziejach muzyki niezależnymi od samych źródeł muzyki. Ale mimo to znajdujemy w późnym baroku jako cechy typowe — monumentalność, wielkie kontrasty, zmysł bezpośredniego działania (aż po „teatralizację”), spotęgowanie uczuciowości (późnobarokowa afekta-cja!), subiektywizację muzyki i wprowadzenie muzycznej symboliki. Dla szczytowych osiągnięć późnego baroku charakterystyczne jest też abstrakcyjne niemal uduchowienie muzyki, rzecz później bodaj nigdy w tym stopniu nie spotykana (może dlatego niektórzy uważają Jana Sebastiana Bacha za bezwzględnie największego twórcę wszystkich czasów).
Jest to też epoka uporządkowania gatunków muzycznych. W operze — podział na numery, recytatywy i arie da capo; podobnie — w oratorium i kantacie. Concerto grosso i koncerty solowe oraz sonata w obu swoich postaciach (sonata da chiesa i da camera — kościelna i kameralna) opierają się na już ustalonych schematach. Do form polifonicznych wprowadza się monotematyczną fugę (z charakterystyczną odpowiedzią kwintową, będącą jakby odpowiednikiem zapowiadających się już w tej epoce relacji tonalnych, które ustalą się w systemie funkcyjnym Rameau). We Francji i we Włoszech późny barok przejawił się w znacznym uproszczeniu muzyki. Po r. 1750 nastąpiła wręcz tendencja do jej zdrobnienia, szczególnie w twórczości kompozytorów francuskich, i w ten sposób późny barok, osiągnąwszy swój szczyt, zamknął się w początkach epoki rokokowej, wczesnoklasycznej. Dla epoki późnego baroku charakterystyczna jest dążność do konsolidacji systemu dur–moll, który przez blisko dwieście lat będzie determinował odkrycia i poczynania w zakresie języka dźwiękowego.
Z tonacji kościelnych wywiedziona została dwutrybo-wa harmonia. Napięcia harmoniczne oparte na trzech podstawowych akordach (toni-ce, subdominancie i dominancie), tworzących w sumie centrum, do którego odwoływano się potem i w teorii, i w praktyce słuchowej — stały się podstawą systemu dur–moll. Jego praktyczne zastosowanie stało się możliwe po ustaleniu równomiernej temperacji dźwięków (Werckmeister. 1691 ; po 30 latac-frTJach daje w cyklu preludiów i fug pod charakterystycznym tytułem Wohltemperiertes Klavier wyklad pierwszych konsekwencji harmonicznych tego systemu). W r. 1722 Rameau publikuje Traité de l’harmonie (Traktat o harmonii), w którym wyjaśnia związki funkcyjne akordów w systemie dur-moll. Niemal dokładnie w tym samym czasie pojawia się pierwsza krytyka muzyczna (Matthesona Critica musica w Hamburgu), a w Paryżu, który odtąd miał się stać ważnym centrum muzyki — założono „Concerts spirituels”, pierwszą w dziejach muzyki instytucję, której zadaniem było udostępnienie muzyki szerszej (mieszczańskiej) publiczności.
Leave a Reply