Jednym z najwybitniejszych bodaj rewolucjonistów muzycznych był Edgar Varèse (1883—1965). Urodzony we Francji, studia odbył w paryskiej Schola Cantorum u Alberta Roussela i dTndy’ego oraz w konserwatorium paryskim u Widora. Studiował też matematykę i nauki przyrodnicze. Przebywał przez pewien czas w Berlinie, gdzie poznał Hofmannsthala i Busoniego, którego idee wywarły na niego równie silny wpływ, jak idee futurystów włoskich. W r. 1915 przeniósł się na stałe do Stanów Zjednoczonych. Od r. 1922 prawykonania jego dzieł wywołują skandale i gwałtowne reakcje negatywne, które przynoszą mu sławę bezkompromisowego nowatora i zagorzałego eksperymentatora. Większość kompozycji Varèse’a powstała w latach 1922— —1935.
Należą tu: Offrandes na głos i orkiestrę (1922), Hyperprism na instrumenty dęte i perkusyjne i Intégrales na orkiestrę kameralną i perkusję (oba utwory: 1923) oraz Octandre na 8 instrumentów (1924), pisane w stylu romantycznym z domieszką kolorystyki impresjonistycznej i modalności. W r. 1931 Varèse pisze jedno ze swych najlepszych dzieł, Ionisation na 41 instrumentów perkusyjnych, w którym posłużył się głównie perkusją o nieokreślonej wysokości. Od r. 1935 pracował nad utworem, który miał być sumą jego tendencji i idei, kompozycji tej jednakże nie ukończył, pozostał tylko tytuł dzieła: Espace. Dopiero w r. 1954, po niemal dwudziestoletniej przerwie powstaje następna kompozycja — Déserts. W ciągu ostatnich trzydziestu lat życia Varèse napisał tylko dwa utwory: Déserts na 14 instrumentów dętych i dźwięki elektroniczne oraz Poème électronique na taśmę. Varèse był za życia najbardziej dyskutowanym kompozytorem, a jego twórczość dla wielu uchodziła za nie-muzykę. Stojąc z dala od dodekafonii, stosował bliskie dodekafonii układy interwałowe. W harmonice poszukiwał nowych ujęć pionowych (dziś określa sieje mianem „spektrów”).
Z analogii perkusyjnych czerpał wprowadzoną przez siebie metodę stosowania wysokości przybliżonych (konsekwencje tego chwytu kompozycyjnego mamy w technice aleatorycznej). Wprowadził nowe, bardzo oryginalne zasady konstrukcyjne: muzyka nie rozwija się na zasadzie gotowej formy, lecz powstaje w trakcie komponowania mikrowartościami muzycznymi. Stąd biorą się owe sygnały zamiast motywów, stąd też mamy obsesyjne powtarzania pewnych wybranych układów dźwiękowych. Emancypacja szmerów, która w ostatniej fazie rozwoju prowadziła Varese’a do muzyki elek- tronicznej, pozwoliła mu w pierwszej fazie twórczości na wyjście poza konwencje dźwiękowe jego czasów. Jako jeden z nielicznych kompozytorów współczesnych potrafił negować całą tradycję muzyczną, odwołując się do swobody kształtowania muzyki, która dana jest każdemu kompozytorowi. Zadaniem kompozytora nie jest (wg Varese’a) potwierdzanie systemu dźwiękowego, lecz spontaniczne tworzenie go. Wierzył, że przemiany w zakresie techniki i nauki będą w stanie przeobrazić sztukę.
Leave a Reply